Lactose là đường chủ yếu có trong sữa động vật và các sản phẩm từ sữa, nó chính là nguồn cung cấp đường glucose cho sự hoạt động của não, làm phân mềm, tạo sự môi trường tốt cho các vi khuẩn có lợi. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể tiêu hóa được đường lactose, gây ra các triệu chứng không dung nạp lactose như đau bụng, tiêu chảy, đầy hơi…

Lactose là gì?

Lactose là đường chính (hoặc carbohydrate) tự nhiên có trong sữa. Thành phần của lactose là một phân tử đường lớn được tạo thành từ hai phân tử đường nhỏ hơn là glucose và galactose.

Để cho đường sữa được hấp thụ vào ruột và cơ thể, trước tiên nó phải được tách thành glucose và galactose. Hai loại đường này sau đó được hấp thụ bởi các tế bào lót ruột non. Enzym có nhiệm vụ phân tách đường sữa thành glucose và galactose. Các enzyme này nằm trên bề mặt của các tế bào lót ruột non và được gọi là enzyme lactase.

Đường lactose có trong hầu hết các loại sữa của động vật có vú, như sữa bò, sữa dê, sữa cừu… và cả sữa mẹ. Tuy nhiên, hàm lượng lactose trong các loại sữa khác nhau không giống nhau.

Theo nghiên cứu, sữa mẹ có hàm lượng lactose trong sữa cao nhất, khoảng 7%, trong khi sữa bò chỉ khoảng 4,7%, sữa dê khoảng 4,1% và sữa cừu khoảng 4,5%. Ngoài ra, các sản phẩm từ sữa như phô mai, kem, bơ… cũng chứa một lượng nhỏ lactose.

Mặc dù glucose có thể được tìm thấy trong một số loại thực phẩm, nhưng lactose là nguồn duy nhất cung cấp galactose.

Vai trò của Lactose

Lactose cung cấp đường glucose và galactose cho cơ thể. Trong sữa mẹ cung cấp tới 50% nhu cầu năng lượng của trẻ sơ sinh, còn sữa bò cung cấp 30% nhu cầu năng lượng của trẻ sơ sinh.

Galactose có các chức năng sinh học và tác dụng khác nhau trong các quá trình thần kinh và miễn dịch. Galactose là một thành phần của một số đại phân tử (cerebroside, ganglioside và mucoprotein), đồng thời nó cũng là thành phần quan trọng của màng tế bào thần kinh. Hơn nữa, Galactose cũng là một thành phần của các phân tử có trên các tế bào máu xác định nhóm máu ABO.

Theo các nghiên cứu gần đây cho thấy rằng, đường sữa có thể đóng vai trò trong việc hấp thụ canxi và các khoáng chất khác như đồng và kẽm, đặc biệt là trong giai đoạn trứng nước. Hơn nữa, nếu nó không được tiêu hóa ở ruột non, thì có thể sử dụng như men vi sinh đường ruột làm chất dinh dưỡng (prebiotic). Lactose và các loại đường sữa khác cũng thúc đẩy sự phát triển của bifidobacteria trong ruột và có thể đóng vai trò lâu dài trong việc chống lại sự suy giảm liên quan đến lão hóa của một số chức năng miễn dịch.

Lactose có tác dụng gì đối với trẻ nhỏ?

Thực tế, đường Lactose mang đến rất nhiều lợi ích với trẻ nhỏ:

Cung cấp năng lượng cho trẻ

Trong những năm đầu đời, trẻ cần rất nhiều năng lượng để vận động và phát triển. Lactose cung cấp nguồn năng lượng dồi dào để trẻ thoải mái hoạt động. Đồng thời, đây cũng là nguồn năng lượng dự trữ cho não bộ của trẻ.

Có vai trò quan trọng trong việc hấp thụ canxi và khoáng chất

Lactose có vai trò hỗ trợ cơ thể trẻ hấp thu Canxi và Photpho. Trong đó:

• Canxi là vi chất thiết yếu để cấu tạo mô xương giúp xương khỏe mạnh, quyết định đến chiều cao của trẻ khi trưởng thành.
• Photpho giúp tăng cường hấp thu Canxi, đồng thời tham gia nhiều quá trình chuyển hóa quan trọng khác của cơ thể.

Hỗ trợ hoạt động hệ tiêu hóa

Đường Lactose tạo môi trường axit nhẹ trong đường tiêu hóa của trẻ, để các lợi khuẩn Lactobacillus và Bifidobacteria phát triển thuận lợi, hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Nhờ đó bảo vệ và tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa của bé.

Hỗ trợ phát triển thần kinh và miễn dịch

Khi được phân giải, đường Lactose sẽ tạo thành Glucose và Galactose. Galactose là thành phần của rất nhiều các đại phân tử như Cerebrosides, Gangliosides và Mucoprotein – các chất tham gia vào quá trình hình thành mô não và phát triển hệ thần kinh của trẻ trong những năm đầu đời.

Các vấn đề liên quan đến Lactose trong sữa

Mặc dù Lactose mang đến nhiều lợi ích cho sự phát triển của trẻ, tuy nhiên loại đường này cũng gây ra một số vấn đề. Trong đó phổ biến là chứng không thể tiêu hoá đường Lactose (bất dung nạp Lactose) do thiếu men Lactase:

• Thiếu men Lactase bẩm sinh: Trẻ sinh ra không có men Lactase để tiêu hóa đường Lactose. Tuy nhiên trường hợp này vô cùng hiếm gặp.
• Thiếu men Lactase nguyên phát: Trẻ sau khi cai sữa, hoặc người lớn không còn thói quen uống sữa hàng ngày sẽ có thể làm hoạt tính men Lactase suy giảm nghiêm trọng, từ đó dẫn đến tình trạng bất dung nạp Lactose.
• Thiếu men Lactase thứ phát: Thường gặp ở trẻ nhỏ dưới 3 tuổi. Nguyên nhân xảy ra tình trạng này có thể do bé bị tiêu chảy cấp hoặc mãn tính, nhiễm vi khuẩn hoặc virus ở ruột, viêm loét dạ dày tá tràng, tác dụng phụ của một số loại thuốc… làm tổn thương các vi nhung mao và nhung mao ruột – nơi mà men Lactase được tạo ra.

Khi sự thiếu hụt men Lactase xảy ra, đường Lactose không được tiêu hóa tại ruột non, sẽ đi xuống ruột già và bị lên men bởi vi khuẩn thành chất lỏng và những hợp chất dễ bay hơi. Điều này làm sinh hơi ở ruột, khiến bụng trướng lên, nếu nặng sẽ gây tiêu chảy. Một số trường hợp bất dung nạp Lactose nặng có thể gây viêm ruột hoại tử (hay gặp ở trẻ sinh rất non, dùng sữa có chứa quá nhiều đường Lactose).

Nguyên nhân xuất hiện tình trạng không dung nạp lactose

Trong ruột, đường sữa được chuyển hóa bởi enzyme lactase thành glucose và galactose, cả hai loại đường này đều đơn giản hơn đường trong sữa. Những loại đường này sẽ được cơ thể sử dụng để tạo năng lượng và tham gia vào chức năng khác nhau trong cơ thể. Hầu hết mọi người đều gặp khó khăn trong việc tiêu hóa đường sữa. Đó là do sự suy giảm bình thường của hoạt động của enzyme lactase sau khi cai sữa, hay còn được gọi là sự không tồn tại của lactase. Các triệu chứng không dung nạp lactose thường không xảy ra cho đến khi sự hoạt động của enzyme lactase có ít hơn 50%.

Ở cấp độ di truyền, gen mã hóa cho enzyme lactase là LCT thường trở nên kém hoạt động theo tuổi tác. Với một số trường hợp cụ thể, việc sản xuất enzyme lactase trong ruột được duy trì và chúng có khả năng tiêu hóa đường sữa từ khi còn nhỏ. Trong khi đó, ở những người khác lại mất khả năng này và có thể gặp khó chịu đường ruột khi tiêu thụ loại đường này.

Không dung nạp lactose xảy ra khi lactose maldigestion dẫn đến một hoặc nhiều triệu chứng đường ruột khó chịu như: Đầy hơi, tiêu chảy và khí.

Lactose maldigestion được khuyến nghị tiêu thụ với lượng nhỏ (tối đa 12g trong một lần uống và tối đa 24g mỗi ngày). Sữa chua là sản phẩm được chế biến từ sữa có chứa vi khuẩn sống giúp tiêu hóa đường sữa chứa trong nó hay các loại phô mai có chứa ít hoặc không có đường sữa là sản phẩm được lựa chọn thay thế tốt cho lactose maldigestion.

Sự ảnh hưởng của không dung nạp lactose tới sức khỏe

Không dung nạp lactose hay lactose maldigestion không phải là bệnh và nó không gây hại cho sức khỏe. Tuy nhiên, chúng lại làm giảm chất lượng cuộc sống.

Không dung nạp lactose hoặc lactose maldigestion được chẩn đoán là một trong những lý do phải hạn chế hoặc tránh sử dụng sữa. Do đó, nó sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe bởi sự thiếu hụt chất dinh dưỡng có thể xảy ra do việc tránh sữa, chẳng hạn như lượng canxi thấp. Theo tuyên bố của Cơ quan an toàn thực phẩm châu Âu, lượng canxi thấp có thể làm giảm khả năng duy trì xương và răng bình thường.

Để đạt được lượng canxi cần thiết theo khuyến nghị, những người có tình trạng này nên sử dụng các dạng sữa chế biến như phomai, sữa chua…

Không dung nạp lactose không có liên quan đến tình trạng dị ứng sữa. Dị ứng là sự mẫn cảm của hệ thống miễn dịch với một số yếu tố trong môi trường gây ra vấn đề không nhỏ đối với hầu hết mọi người.

Trong dị ứng sữa bò, hệ thống miễn dịch phản ứng với một hoặc nhiều protein có trong sữa bò như casein và whey protein. Các triệu chứng của tình trạng dị ứng này bao gồm nổi mề đay, sưng, buồn nôn và thở khò khè và có thể phát sinh trong vòng một giờ và thậm chí đến 72 giờ sau khi uống sữa bò.

Còn với tình trạng không dung nạp Lactose có liên quan đến đường sữa, đây không phải là protein mà là một loại đường tự nhiên có trong sữa. Nó không có khả năng tiêu hóa đường sữa dẫn đến đầy hơi, tiêu chảy và khí gas. Lactose không phải là protein sữa mà là đường và nó không được hệ thống miễn dịch nhắm đến.

Lưu ý khi cho trẻ uống sữa chứa lactose

Để cho trẻ uống sữa chứa lactose một cách an toàn và hiệu quả, bạn nên lưu ý một số điểm sau:

• Nếu trẻ không có vấn đề gì với việc tiêu hóa lactose, bạn nên cho trẻ bú mẹ hoặc uống sữa công thức chứa lactose đến khi trẻ 1 tuổi. Sau đó, bạn có thể chuyển sang các loại sữa khác như sữa bò, sữa dê, sữa cừu… tùy theo sở thích và khả năng của trẻ.
• Nếu trẻ có triệu chứng không dung nạp lactose, bạn nên đưa trẻ đi khám bác sĩ để xác định nguyên nhân và cách điều trị phù hợp. Bạn có thể phải thay đổi loại sữa cho trẻ, hoặc dùng các sản phẩm có chứa enzyme lactase để giúp trẻ tiêu hóa lactose tốt hơn.
• Bạn nên cho trẻ uống sữa khi bụng không quá đói hoặc no, để tránh gây kích ứng ruột. Bạn cũng nên cho trẻ uống sữa từ từ, không uống quá nhanh hoặc quá nhiều một lần, để ruột có thời gian tiêu hóa lactose.
• Bạn nên kết hợp cho trẻ ăn các loại thực phẩm khác chứa canxi và các dưỡng chất cần thiết, như rau xanh, cá, thịt, trứng… để bổ sung cho sữa và tăng cường sức khỏe cho trẻ.

Những người bị dị ứng sữa bò nên tránh sử dụng sữa và thực phẩm được chế biến từ sữa trong khi những người không dung nạp lactose không nên tránh sữa và thực phẩm từ sữa mà nên tiêu thụ sữa với lượng vừa phải, có thể là tối đa 12g trong một lần uống hoặc tối đa 24g trong một ngày. Không dung nạp Lactose cũng được khuyến cáo để tiêu thụ các sản phẩm chế biến từ sữa như sữa chua – tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tiêu hóa đường sữa hay một số loại phô mai như phô mai lâu năm, có chứa rất thấp không có đường sữa.